Trong bối cảnh thế giới đang bước vào “thập kỷ quyết định” nhằm kiềm chế mức tăng nhiệt toàn cầu, Hội nghị lần thứ 30 các bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (COP30) tại thành phố Belém, Brazil, dự kiến sẽ xác định lộ trình ứng phó khí hậu cho giai đoạn 2025–2035. Tuy nhiên, quyết định chấm dứt hoạt động của Văn phòng Biến đổi Toàn cầu (Office of Global Change) thuộc Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ và sa thải toàn bộ cán bộ đàm phán khí hậu vào tháng 7/2025 đã để lại khoảng trống ngoại giao lớn, đặt ra nhiều băn khoăn về vai trò và cam kết của Hoa Kỳ trong tiến trình đàm phán toàn cầu.
Quyết định sa thải đội ngũ đàm phán khí hậu
Vào đầu tháng 7/2025, Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ chính thức bãi bỏ Văn phòng Biến đổi toàn cầu – đơn vị chịu trách nhiệm đại diện Hoa Kỳ trong các phiên đàm phán quốc tế về biến đổi khí hậu. Hành động này diễn ra sau nhiều lần giảm nhân sự liên quan đến chính sách khí hậu kể từ khi chính quyền chuyển hướng theo “chủ trương ưu tiên năng lượng hóa thạch”. Thông báo của Bộ Ngoại giao cho biết các nhiệm vụ có liên quan sẽ được phân bổ cho các đơn vị khác trong Bộ, nhưng không nêu rõ cơ chế cụ thể và thời hạn hoàn thành, dẫn đến việc không có đại diện chính thức để xin thẻ tham dự COP30 cho các nghị sĩ và quan chức quốc hội.
Vào đầu tháng 7/2025, Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ chính thức bãi bỏ Văn phòng Biến đổi toàn cầu – đơn vị chịu trách nhiệm đại diện Hoa Kỳ trong các phiên đàm phán quốc tế về biến đổi khí hậu. Hành động này diễn ra sau nhiều đợt giảm nhân sự liên quan đến chính sách khí hậu kể từ khi chính quyền chuyển hướng theo “chủ trương ưu tiên năng lượng hóa thạch”. Thông báo của Bộ Ngoại giao cho biết các nhiệm vụ có liên quan sẽ được phân bổ cho các đơn vị khác trong Bộ, nhưng không nêu rõ cơ chế cụ thể và thời hạn hoàn thành, dẫn đến việc không có đại diện chính
Một dự án cơ sở hạ tầng đang được triển khai cho hội nghị khí hậu COP30 của Liên Hợp Quốc sẽ được tổ chức tại Belem, Brazil, vào tháng 11. (Nguồn: CNN)Khoảng trống tại COP30 và tác động đến niềm tin quốc tế
COP30 được kỳ vọng là hội nghị trọng tâm nhằm rà soát và tăng cường độ tham vọng của các Đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC) cho giai đoạn 2025–2035, với mục tiêu giữ mức tăng nhiệt toàn cầu dưới 1,5 °C so với thời tiền công nghiệp. Sự vắng mặt chính thức của Hoa Kỳ tạo ra hai hệ lụy lớn:
Tổn thất niềm tin đối với tiến trình đa phương: Dưới tác động từ các nước phương Tây, bao gồm Liên minh châu Âu, việc rút lui của một trong hai nước phát thải lớn nhất thế giới có thể khiến các bên kém giàu có mất động lực tham gia tích cực. Nhiều nước đang phát triển vốn trông đợi sự dẫn dắt của Hoa Kỳ trong việc hỗ trợ tài chính và chuyển giao công nghệ xanh có thể đặt câu hỏi về tính ổn định của cam kết quốc tế.
Khơi dậy xu hướng “chạy đua hạ thấp tiêu chuẩn” (race-to-bottom): Khi một bên lớn có thể “mặc định” ngừng tham gia, các nước khác có thể viện dẫn lý do tương tự để điều chỉnh lại mục tiêu hoặc trì hoãn việc thực thi các biện pháp cắt giảm phát thải. Điều này làm suy yếu giá trị ràng buộc của các thỏa thuận quốc tế và nguy cơ đẩy lùi tiến trình hướng tới nền kinh tế các-bon thấp.
Trung Quốc và “vị trí lãnh đạo bỏ trống”
Với việc Hoa Kỳ giáng đòn mạnh vào chính sách khí hậu đa phương, Trung Quốc – hiện là nước có tổng lượng phát thải ròng lớn nhất – đang được đánh giá sẽ tận dụng cơ hội để khẳng định vị thế. Hiện nay, Trung Quốc vẫn duy trì tốc độ xây dựng năng lượng sạch rất cao, trong khi dần chậm lại hoặc đảo ngược một số chính sách thúc đẩy năng lượng gió và mặt trời tại Hoa Kỳ. Sự “tập trung kép” vào phát triển năng lượng xanh cùng với nhu cầu ổn định kinh tế, được giới quan sát nhận định có thể giúp Trung Quốc lấp đầy vị trí lãnh đạo bị bỏ trống tại COP30.
Tuy nhiên, vai trò tiên phong của Trung Quốc cũng chịu áp lực từ nhu cầu cắt giảm than đá – nguồn phát thải CO₂ lớn nhất. Mặc dù chính quyền Bắc Kinh cam kết “không chậm trễ” trong nỗ lực chuyển đổi năng lượng, song các mục tiêu tự đề ra thường mang tính “mềm dẻo” và có thể thiếu sự kiểm chứng độc lập. Việc đặt ra ngưỡng “trần phát thải” chưa cụ thể và ưu tiên phát triển cơ sở hạ tầng than mới vẫn là điểm hạn chế trong chiến lược khí hậu của Trung Quốc.
Bối cảnh chính sách và lịch sử cam kết
Trong những năm gần đây, chính sách khí hậu của Hoa Kỳ đã trải qua nhiều thay đổi đột ngột. Dưới thời cựu tổng thống Donald Trump, Hoa Kỳ từng rút khỏi Thỏa thuận Paris năm 2017 và thực hiện nhiều bước lùi trong quản lý môi trường. Giai đoạn sau đó chứng kiến sự tái gia nhập Thỏa thuận Paris và cam kết cắt giảm 50–52% lượng phát thải so với mức năm 2005 vào năm 2030. Tuy nhiên, việc xóa bỏ Văn phòng Biến đổi Toàn cầu và hạn chế đầu tư vào năng lượng tái tạo đã đặt ra hoài nghi về tính bền vững của cam kết này.
Giữa hai cách tiếp cận trái ngược, nhiều chuyên gia cho rằng vai trò dẫn dắt của Hoa Kỳ trong các nỗ lực toàn cầu từng góp phần tạo niềm tin và thúc đẩy các nước tìm kiếm giải pháp khắc phục. Khi thiếu vắng một bên lãnh đạo công khai và có thể dự báo, áp lực giảm phát thải và triển khai hỗ trợ công nghệ có thể bị suy giảm, ảnh hưởng trực tiếp đến tiến trình đạt mục tiêu Paris.
Thời hạn NDC và triển vọng COP30
Theo quy định, tất cả thành viên Thỏa thuận Paris phải nộp hoặc cập nhật Đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC) trước tháng 9/2025. NDC mới sẽ xác định mục tiêu cắt giảm phát thải giai đoạn 2025–2035, giai đoạn then chốt quyết định bức tranh ứng phó biến đổi khí hậu trong thập kỷ tới.
COP30 được kỳ vọng sẽ bàn các vấn đề trọng tâm:
Hoàn thiện mục tiêu NDC toàn cầu;
Cơ chế tài chính khí hậu cho các nước kém phát triển;
Chuyển giao công nghệ và xây dựng năng lực;
Mở rộng thị trường các-bon và công nhận các đóng góp giảm phát thải.
Trong bối cảnh liên minh châu Âu và nhiều nước đang gia tăng chính sách thuế các-bon biên giới, nếu COP30 không đạt được bước tiến thực chất, nguy cơ xuất hiện phân chia chính sách giữa các khối kinh tế, cũng như bất ổn thương mại – môi trường là rất lớn.
Việc Hoa Kỳ dỡ bỏ văn phòng đàm phán khí hậu và không có đại diện chính thức tại COP30 là một biến cố chưa từng có, tạo ra “khoảng trống ngoại giao” đối với nỗ lực quốc tế ứng phó biến đổi khí hậu. Trong khi đó, Trung Quốc có thể tận dụng cơ hội để củng cố vị thế, mặc dù vẫn vướng thách thức về than đá và mục tiêu phát thải chưa rõ ràng.
Để duy trì tính liên tục và cam kết toàn cầu, cả các quốc gia giàu lẫn đang phát triển cần khẳng định trách nhiệm trong việc hoàn thiện và thực thi NDC, đồng thời nâng cao minh bạch qua hệ thống MRV (đo đạc, báo cáo, thẩm định). COP30 vẫn là diễn đàn quan trọng để tái lập tinh thần hợp tác đa phương, hướng tới mục tiêu giữ mức tăng nhiệt dưới 1,5 °C và tiến tới nền kinh tế các-bon thấp, tăng trưởng xanh bền vững.
Cục Biến đổi khí hậu (Nguồn: CNN)