Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp và yêu cầu giảm phát thải khí nhà kính (KNK) trở thành xu thế toàn cầu, Việt Nam đang từng bước xây dựng nền nông nghiệp phát thải thấp, bền vững và thích ứng với các điều kiện tự nhiên đang thay đổi.
Nông nghiệp – Ngành kinh tế chủ lực cần chuyển đổi xanh
Nông nghiệp là một trong những ngành kinh tế trụ cột của Việt Nam, đóng vai trò quan trọng trong bảo đảm an ninh lương thực, tạo việc làm và góp phần lớn vào GDP. Tuy nhiên, đây cũng là lĩnh vực phát thải KNK đáng kể, đặc biệt là khí mê-tan (CH₄) phát sinh từ canh tác lúa nước – loại khí có tác động gây hiệu ứng nhà kính cao hơn nhiều lần so với CO₂.
Với hơn 7 triệu ha trồng lúa và hàng triệu ha cây công nghiệp và cây ăn quả, yêu cầu cắt giảm phát thải trong nông nghiệp không chỉ mang ý nghĩa về môi trường mà còn góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất và khả năng hội nhập thị trường quốc tế. Tuy nhiên, quá trình này còn gặp một số thách thức như hạn chế về công nghệ, thiếu cơ sở dữ liệu đầy đủ và đồng bộ, cũng như cần hoàn thiện hơn nữa khung chính sách và pháp lý để triển khai các giải pháp giảm phát thải trên diện rộng.
Nông dân tham quan mô hình sản xuất lúa của Hợp tác xã Nông nghiệp Phước Hảo (Nguồn: TTXVN)Định hướng phát triển trồng trọt phát thải thấp
Nhằm thúc đẩy chuyển đổi nông nghiệp theo hướng bền vững, nhiều chương trình và mô hình canh tác lúa giảm phát thải đã được triển khai tại các vùng sản xuất tập trung. Đồng thời, một đề án tổng thể về phát triển sản xuất trồng trọt phát thải thấp giai đoạn 2025–2030 đang được xây dựng, với các mục tiêu cụ thể đến năm 2030 như sau:
Giảm ít nhất 30% phát thải mê-tan từ trồng trọt so với mức năm 2020;
Giảm 10% tổng phát thải KNK từ toàn ngành trồng trọt;
Mở rộng áp dụng các biện pháp canh tác giảm phát thải trên tối thiểu 2,5 triệu ha đất nông nghiệp, ưu tiên tại các vùng sản xuất hàng hóa lớn.
Cùng với đó, đề án hướng tới việc xây dựng cơ sở dữ liệu phát thải theo cây trồng, vùng sinh thái và biện pháp kỹ thuật cụ thể. Đây là cơ sở quan trọng để phát triển thị trường các-bon trong nông nghiệp, thúc đẩy các mô hình sản xuất xanh có khả năng thương mại hóa lượng giảm phát thải.
Khoa học, công nghệ và dữ liệu là nền tảng chuyển đổi
Việc áp dụng các giải pháp giảm phát thải cần được triển khai dựa trên dữ liệu khoa học và điều kiện thực tiễn của từng vùng canh tác. Cách tiếp cận linh hoạt theo vùng sinh thái, thay vì áp dụng đồng loạt, được đánh giá là phù hợp với thực trạng đa dạng của nền nông nghiệp Việt Nam.
Trong đó, việc ứng dụng công nghệ tiên tiến – như sử dụng máy bay không người lái (drone) trong phun thuốc và bón phân chính xác – đang cho thấy hiệu quả rõ rệt trong việc tiết kiệm tài nguyên, giảm chi phí và hạn chế phát thải. Ngoài ra, tận dụng phụ phẩm nông nghiệp để sản xuất than sinh học không chỉ giúp giảm khí thải mà còn cải thiện chất lượng đất và tăng khả năng hấp thụ các-bon.
Bên cạnh đó, hệ thống MRV (đo đạc, báo cáo, thẩm định) theo chuẩn quốc tế cần sớm được hoàn thiện để đảm bảo tính chính xác, minh bạch và có thể kiểm chứng đối với các hoạt động giảm phát thải trong nông nghiệp.
Nâng cao nhận thức – Thúc đẩy hành động
Để thực hiện hiệu quả các mục tiêu đã đề ra, việc nâng cao nhận thức của người dân, doanh nghiệp và cán bộ kỹ thuật là yếu tố then chốt. Công tác tuyên truyền, đào tạo và hỗ trợ kỹ thuật cần được tăng cường để giúp người sản xuất hiểu rõ lợi ích toàn diện của nông nghiệp phát thải thấp, không chỉ về môi trường mà còn về kinh tế và thương hiệu.
Tham gia sản xuất nông nghiệp phát thải thấp không chỉ thể hiện trách nhiệm thực hiện các cam kết quốc tế của Việt Nam mà còn mang lại lợi ích thiết thực cho người dân, như giảm chi phí đầu vào, tăng năng suất, cải thiện chất lượng nông sản và mở rộng cơ hội thị trường.
Hướng tới mục tiêu phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050
Việc triển khai đồng bộ Đề án phát triển trồng trọt phát thải thấp được kỳ vọng sẽ đặt nền móng vững chắc cho chuyển đổi xanh trong nông nghiệp Việt Nam. Đây là một trong những giải pháp trọng tâm nhằm thực hiện cam kết đưa phát thải ròng về mức bằng “0” vào năm 2050, góp phần vào nỗ lực toàn cầu trong ứng phó với biến đổi khí hậu.
Với quyết tâm cao của Chính phủ, sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ ngành, địa phương và sự đồng hành của cộng đồng khoa học, Việt Nam có đầy đủ cơ sở để trở thành hình mẫu trong phát triển nông nghiệp bền vững và phát thải thấp trong khu vực và trên thế giới.
Tạp chí Tài nguyên và Môi trường