Khi tiêu dùng chiếm một phần đáng kể trong tổng phát thải khí nhà kính toàn cầu, việc thay đổi hành vi tiêu dùng là một giải pháp thiết thực nhằm giảm nhẹ tác động khí hậu và thúc đẩy phát triển bền vững.
Xu thế tất yếu
Thế giới đang đứng trước thách thức to lớn chưa từng có khi khí hậu biến đổi nhanh chóng với tần suất và mức độ của các hiện tượng thời tiết cực đoan ngày càng tăng. Lũ lụt, hạn hán, xâm nhập mặn và nước biển dâng đã không còn là dự báo xa vời mà hiện hữu trong đời sống hàng ngày tại nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam. Một trong những nguyên nhân chính của tình trạng này là do lượng phát thải khí nhà kính vượt mức, xuất phát từ hoạt động sản xuất và tiêu dùng không kiểm soát.
Theo ước tính, khoảng hơn 30% lượng phát thải CO₂ trên toàn cầu có liên quan trực tiếp đến hoạt động tiêu dùng, từ quá trình sản xuất hàng hóa, vận chuyển, sử dụng đến xử lý chất thải, tất cả đều tiêu tốn năng lượng, tài nguyên và thải ra khí thải gây hiệu ứng nhà kính. Trong khi đó, mô hình tiêu dùng hiện đại thiên về sự tiện lợi, giá rẻ và tiêu thụ quá mức đang đẩy hệ sinh thái tới giới hạn chịu đựng của nó.
Rác thải nhựa và một trong những hệ luỵ của hành vi tiêu dùng nhanh (Ảnh: Shutterstock)Trước thực tế đó, tiêu dùng xanh và bền vững được coi là một trong những chiến lược quan trọng để hiện thực hóa các mục tiêu khí hậu. Tiêu dùng xanh là lối tiêu dùng có trách nhiệm, ưu tiên những sản phẩm ít phát thải carbon, tiết kiệm năng lượng, thân thiện với môi trường và đảm bảo công bằng xã hội trong toàn bộ vòng đời sản phẩm.
Tại Việt Nam, khái niệm tiêu dùng bền vững đã chính thức được đưa vào Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (sửa đổi) năm 2023, có hiệu lực từ ngày 1/7/2024. Đây là bước tiến quan trọng trong việc thể chế hóa vai trò của người tiêu dùng trong phát triển bền vững và ứng phó biến đổi khí hậu. Luật nhấn mạnh trách nhiệm của các bên liên quan từ nhà sản xuất, nhà phân phối đến người tiêu dùng trong việc lựa chọn sản phẩm, sử dụng tài nguyên và xử lý chất thải theo cách ít gây tổn hại đến môi trường nhất.
Không dừng lại ở mặt pháp lý, cam kết đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 tại Hội nghị COP26 của Chính phủ Việt Nam cũng khẳng định vai trò trung tâm của chuyển đổi hành vi tiêu dùng trong quá trình chuyển đổi xanh. Việc người dân lựa chọn các sản phẩm có nhãn năng lượng, sản phẩm hữu cơ, bao bì dễ tái chế hoặc sử dụng năng lượng tái tạo không chỉ giúp giảm khí thải nhà kính mà còn định hình lại chuỗi cung ứng theo hướng bền vững hơn.
Những chuyển biến tích cực
Theo số liệu từ Bộ Công Thương, giai đoạn 2021–2023, nhu cầu tiêu dùng sản phẩm xanh tại Việt Nam tăng trưởng bình quân 15% mỗi năm. Đáng chú ý, có tới 72% người tiêu dùng sẵn sàng trả nhiều tiền hơn cho các sản phẩm thân thiện với môi trường. Báo cáo từ Euromonitor cho thấy thị trường thực phẩm hữu cơ tại Việt Nam đạt giá trị 100 triệu USD vào năm 2023, tăng 20% so với năm 2020. Trong lĩnh vực chăm sóc nhà cửa, doanh số bán các sản phẩm tẩy rửa sinh học cũng tăng mạnh. Ngành thời trang bền vững ghi nhận hơn 1 triệu người tiêu dùng trong năm vừa qua.
Niềm tin của người tiêu dùng vào các nhãn hiệu “xanh” đang tăng lên nhanh chóng. Theo khảo sát của Nielsen, hơn 70% người tiêu dùng Việt tin tưởng vào các sản phẩm được dán nhãn xanh, và sẵn sàng thay đổi thói quen tiêu dùng để giảm tác động tiêu cực đến môi trường. Những hành động nhỏ như từ chối sản phẩm dùng một lần, tiết kiệm điện, nước, tái sử dụng đồ dùng đã trở thành lựa chọn tự nhiên trong đời sống hàng ngày của không ít người dân thành thị.
_7e46d3570d_e33672fd49.jpg)
Mô hình trang trại sinh thái Vinamilk Green Farm được Vinamilk triển khai tại 3 tỉnh thành Thanh Hóa, Quảng Ngãi và Tây Ninh.Đáp lại xu hướng tiêu dùng mới, nhiều doanh nghiệp tại Việt Nam đã chủ động chuyển đổi mô hình sản xuất kinh doanh, lấy tiêu dùng xanh làm một trụ cột phát triển dài hạn. Trong ngành sữa, sản phẩm Vinamilk Green Farm của Công ty Cổ phần sữa Việt Nam được thị trường đón nhận không chỉ bởi chất lượng, mà còn nhờ quy trình sản xuất giảm phát thải. Hệ thống năng lượng mặt trời, năng lượng sinh khối và xử lý nước thải khép kín tại các trang trại Green Farm giúp cắt giảm đáng kể khí thải CO₂, góp phần vào mục tiêu phát thải ròng bằng 0. Trong ngành dệt may, Công ty Cổ phần Sợi Thế Kỷ đang triển khai mạnh mẽ sản xuất sợi tái chế từ chai nhựa PET, mở rộng chuỗi sản phẩm thân thiện với môi trường, qua đó khẳng định vai trò của doanh nghiệp Việt trong chuỗi cung ứng toàn cầu hướng tới giảm phát thải.
Tuy nhiên, để tiêu dùng xanh phát triển mạnh mẽ và trở thành động lực ứng phó biến đổi khí hậu, vẫn còn nhiều thách thức cần vượt qua như: thiếu cơ chế tài chính hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi xanh, sự chênh lệch nhận thức giữa các vùng miền, hiện tượng “greenwashing” (gắn mác xanh không đúng bản chất) và mức giá sản phẩm xanh còn cao so với hàng phổ thông là những rào cản phổ biến.
Giải pháp bền vững
Để thúc đẩy tiêu dùng xanh trở thành động lực cho phát triển bền vững, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng. Trong đó, vai trò của Nhà nước là rất quan trọng trong việc ban hành các chính sách khuyến khích sản xuất và tiêu dùng bền vững, hỗ trợ doanh nghiệp trong quá trình chuyển đổi xanh, đồng thời tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng.
Nhiều sản phẩm dùng một lần được làm từ giấy thay thế cho sản phẩm làm từ nhựaCác chính sách về thuế, tín dụng xanh, ưu đãi đầu tư cho doanh nghiệp sản xuất sản phẩm thân thiện môi trường cần được cụ thể hóa và triển khai hiệu quả. Việc xây dựng hệ thống tiêu chuẩn, nhãn sinh thái rõ ràng, minh bạch cũng sẽ giúp người tiêu dùng dễ dàng nhận diện sản phẩm xanh, từ đó định hướng hành vi tiêu dùng đúng đắn.
Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh hoạt động giáo dục, truyền thông nhằm thay đổi thói quen tiêu dùng của người dân. Các chiến dịch như “Nói không với rác thải nhựa”, “Sử dụng sản phẩm có nhãn sinh thái”, “sản xuất và tiêu dùng bền vững” cần được nhân rộng và duy trì thường xuyên để hình thành ý thức và hành vi tiêu dùng bền vững trong cộng đồng.
Trong chuỗi mắt xích của tiêu dùng bền vững, người tiêu dùng không chỉ là người lựa chọn sản phẩm, mà còn là động lực then chốt để thúc đẩy doanh nghiệp và thị trường thay đổi theo hướng xanh, trách nhiệm, nhân văn. Khi mỗi cá nhân nhận thức rõ vai trò của mình và hành động có ý thức, sức mạnh cộng hưởng từ cộng đồng sẽ tạo ra những chuyển biến lớn cho nền kinh tế tiêu dùng.
Người tiêu dùng ưu tiên lựa chọn các sản phẩm bao bì thân thiện với môi trườngNgười tiêu dùng bền vững nên ưu tiên lựa chọn các sản phẩm thân thiện với môi trường như bao bì dễ tái chế, nguyên liệu tự nhiên, ít hóa chất độc hại hoặc có nhãn sinh thái rõ ràng như Nhãn Xanh Việt Nam hay Nhãn năng lượng. Đồng thời, cần hạn chế mua sắm không cần thiết, tái sử dụng và tái chế đồ dùng thay vì thải bỏ, cũng như ủng hộ các doanh nghiệp minh bạch, phát triển bền vững. Việc tiết kiệm điện, nước và tài nguyên trong sinh hoạt hằng ngày cũng là cách đơn giản nhưng thiết thực để mỗi người góp phần bảo vệ môi trường và giảm chi phí lâu dài.
Ngoài ra, để người tiêu dùng thực sự trở thành trung tâm của hành trình bền vững, cần có thêm các chiến dịch truyền thông quy mô lớn phổ biến kiến thức về nhãn sinh thái, nhãn năng lượng, cách phân biệt sản phẩm “xanh thật” và “xanh giả”. Đồng thời, các chính sách cần hướng đến việc hạ giá thành sản phẩm bền vững, hỗ trợ phân phối đến các khu vực ngoài đô thị, đảm bảo tiếp cận công bằng cho mọi tầng lớp nhân dân. Đồng thời, cần khuyến khích người tiêu dùng chủ động lên tiếng tẩy chay sản phẩm không an toàn, không minh bạch; ủng hộ các thương hiệu có trách nhiệm xã hội và môi trường. Mỗi lựa chọn đúng sẽ là một lá phiếu cho tương lai bền vững của chính chúng ta và thế hệ mai sau.
Linh Chi