Phát triển nông nghiệp bền vững thích ứng với Biến đổi khí hậu Đồng bằng Sông Cửu Long

Biến đổi khí hậu (BĐKH) đang đặt ra những thách thức cấp bách đối với ngành nông nghiệp Đồng bằng Sông Cửu Long.

Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) có diện tích gần 4 triệu ha trong đó có trên 2,4 triệu ha đất canh tác nông nghiệp và gần 700.000 ha đất nuôi trồng thủy sản. Đây là vùng có vị trí quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội của cả nước, đặc biệt, ngành nông nghiệp luôn đóng vai trò chủ lực.

Tuy nhiên, nền nông nghiệp vùng ĐBSCL đang gặp những thách thức lớn do BĐKH và thiên tai cực đoan, ảnh hưởng đến thời vụ, làm thay đổi cấu trúc mùa, quy hoạch vùng, kỹ thuật tưới tiêu, sâu bệnh và sản lượng. Đặc biệt là tình trạng xâm nhập mặn ở khu vực ven biển sẽ làm thu hẹp diện tích đất nông nghiệp và hạn hán sẽ ảnh hưởng đến sự phân bố của cây trồng, làm giảm năng suất.

Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2021 - 2030 đã xác định ĐBSCL cần thúc đẩy chuyển đổi cơ cấu kinh tế, nhất là cơ cấu nông nghiệp phù hợp với từng vùng sinh thái, chủ động thích ứng, thực hiện hiệu quả các dự án ứng phó với BĐKH, nước biển dâng; giải quyết vấn đề sạt lở bờ sông, bờ biển, sụt lún, hạn mặn; xây dựng chiến lược tổng thể bảo vệ và sử dụng bền vững nguồn nước sông Mê Kông.

Phát triển nhanh, bền vững

Ngày 17 tháng 11 năm 2017, Thủ tướng Chính phủ ban hành Nghị quyết số 120/NQ-CP về phát triển bền vững ĐBSCL thích ứng với biến đổi khí hậu. Thực hiện chỉ đạo này, Bộ Tài nguyên và Môi trường (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đã xây dựng và phê duyệt kế hoạch hành động, trong đó Chương trình tổng thể phát triển nông nghiệp bền vững là một trong những nhiệm vụ trọng tâm. Mục tiêu là triển khai đồng bộ Chiến lược phát triển nông nghiệp và nông thôn bền vững giai đoạn 2021 – 2030, tầm nhìn đến năm 2050; gắn kết Nghị quyết 120/NQ-CP với các nghị quyết, chiến lược, quy hoạch và chính sách phát triển nông nghiệp, nông thôn của địa phương. 

Tiếp đó, ngày 18 tháng 6 năm 2022, Thủ tướng Chính phủ ban hành Chỉ thị số 08/CT-TTg về một số nhiệm vụ thúc đẩy phát triển nông nghiệp và nông thôn bền vững vùng ĐBSCL, chủ động thích ứng với biến đổi khí hậu. Chỉ thị đặt mục tiêu phát triển vùng nhanh và bền vững, tạo đột phá trong nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của người dân, đồng thời giữ vững an ninh quốc phòng, ổn định chính trị và trật tự xã hội. 

Tinh thần chủ đạo là phát triển nông nghiệp, nông thôn theo hướng “nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại, nông dân văn minh”, coi nông nghiệp là động lực, nông dân là trung tâm và nông thôn là nền tảng trên cơ sở chuyển đổi từ sản xuất nông nghiệp thuần túy sang phát triển kinh tế nông nghiệp, xây dựng hệ thống hạ tầng đồng bộ, hiện đại và thông minh, thúc đẩy nông nghiệp hàng hóa quy mô lớn, chất lượng cao, kết hợp với thương mại, dịch vụ logistics, du lịch sinh thái và công nghiệp chế biến, nhằm nâng cao giá trị và sức cạnh tranh của sản phẩm.

Quan điểm này cũng phù hợp với định hướng của Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII, trong đó khẳng định phát triển nông nghiệp sinh thái gắn với công nghiệp và dịch vụ, chủ động thích ứng với biến đổi khí hậu và phát triển hài hòa, bền vững. Đối với ĐBSCL, điều này càng có ý nghĩa khi nông nghiệp luôn là trụ cột kinh tế, đồng thời chịu tác động trực tiếp và rõ nét nhất từ các biến đổi thời tiết.

Chuyển đổi thích ứng với BĐKH

Những năm gần đây, nhờ triển khai đồng bộ các chủ trương và chính sách, nhận thức của chính quyền và người dân vùng ĐBSCL về sản xuất nông nghiệp đã thay đổi rõ rệt. Người dân đã mạnh dạn chuyển đổi mô hình sản xuất theo từng vùng sinh thái, ứng dụng khoa học công nghệ và tổ chức sản xuất theo chuỗi giá trị. Việc tận dụng nguồn nước mặn và nước lợ như một loại tài nguyên thay vì coi là bất lợi đã mở ra hướng đi mới cho sản xuất. Hàng trăm mô hình đã chứng minh hiệu quả, giúp nâng cao thu nhập, ổn định đời sống và hướng tới sản xuất bền vững.

Một ví dụ tiêu biểu là mô hình xen canh lúa - tôm ở các vùng ven biển dễ bị hạn, ngập mặn. Sau Tết, khi thu hoạch lúa xong nông dân sẽ cho nước vào để nuôi tôm sú. Khi đó, nguồn rơm, rạ sẽ là thức ăn cho tôm, cua, tiết kiệm chi phí thức ăn. Đến tháng 7 hằng năm sẽ thu hoạch hết tôm, rút nước tiếp tục sạ lúa. Nguồn phân từ tôm chính là phân bón cho lúa. Cả hai sản phẩm thủy sản và lúa đều bảo đảm sạch, giá cao. Nhiều hộ nông dân nhờ đó đã cải thiện đáng kể thu nhập và giảm thiểu rủi ro do biến đổi khí hậu gây ra.

Không chỉ dừng lại ở khâu sản xuất, nông nghiệp công nghệ cao đang được áp dụng đồng bộ từ trồng trọt, chăn nuôi đến chế biến, giúp gia tăng giá trị sản phẩm và mở rộng thị trường tiêu thụ. Tưới tiêu thông minh, quản lý mùa vụ bằng công nghệ số, ứng dụng cơ giới hóa trong thu hoạch và bảo quản sau thu hoạch đã giúp ĐBSCL từng bước hình thành các vùng nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, góp phần xây dựng nền nông nghiệp hiện đại, thích ứng linh hoạt trước tác động của biến đổi khí hậu.

Những kết quả đạt được cho thấy hướng đi của ĐBSCL trong phát triển nông nghiệp bền vững là đúng đắn và bước đầu mang lại hiệu quả thiết thực. Tuy vẫn còn nhiều thách thức, nhưng với sự đồng lòng của chính quyền, doanh nghiệp và người dân, cùng việc tận dụng tốt các chính sách hỗ trợ, vùng ĐBSCL hoàn toàn có thể xây dựng một nền nông nghiệp hiện đại, năng suất cao, có khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu, bảo đảm sinh kế cho hàng triệu nông dân và góp phần quan trọng vào tăng trưởng kinh tế của đất nước.

​​​​​​​

Cục Biến đổi khí hậu