Liên minh châu Âu (EU) đang tăng tốc trong nỗ lực tái cấu trúc cơ chế thị trường phát thải khí nhà kính, với bước ngoặt đáng chú ý là khả năng loại bỏ tới 432 triệu giấy phép phát thải miễn phí mỗi năm, tương đương trị giá khoảng 35 tỷ euro.
Đây là kết quả từ việc triển khai Cơ chế Điều chỉnh biên giới Carbon (CBAM) và lộ trình loại bỏ dần phân bổ miễn phí trong Hệ thống Thương mại phát thải EU (EU ETS).
Trong nhiều năm qua, các ngành thép, xi măng, hóa chất hay lọc dầu ở châu Âu được cấp một phần giấy phép phát thải miễn phí để duy trì lợi thế cạnh tranh toàn cầu. Tuy nhiên, hình thức “trợ cấp ngầm” này dần bộc lộ hạn chế khi không thúc đẩy doanh nghiệp đầu tư giảm phát thải. Sự ra đời của CBAM cho phép EU chấm dứt cơ chế này, buộc hàng nhập khẩu cũng phải trả phí carbon tương tự sản phẩm trong khối, qua đó bảo đảm công bằng và ngăn hiện tượng “rò rỉ carbon” (carbon leakage).
Theo báo cáo của tổ chức Sandbag, nếu áp dụng đầy đủ, cơ chế CBAM có thể kích hoạt việc xóa bỏ hàng trăm triệu giấy phép phát thải mỗi năm. Báo cáo của Carbon Pulse cũng nhấn mạnh con số trên tương đương giá trị thị trường khoảng 35 tỷ euro.
Nhà máy lọc dầu và khu phức hợp công nghiệp hóa chất ở Leuna, Đức (Ảnh: Bloomberg)Trong phạm vi áp dụng hiện nay, CBAM dự kiến loại bỏ khoảng 246 triệu giấy phép phát thải miễn phí mỗi năm so với năm 2023. Khi mở rộng đến các sản phẩm thượng nguồn, con số có thể tăng lên khoảng 291 triệu giấy phép. Nếu áp dụng thêm với các nhà máy lọc dầu và ngành hóa chất, tổng số giấy phép bị loại bỏ có thể lên đến 432 triệu, đưa giá trị cắt giảm trợ cấp ngầm này lên gần 35 tỷ euro.
Bên cạnh ý nghĩa môi trường, CBAM còn đem lại tác động kinh tế đáng kể. Theo ước tính, cơ chế này có thể tạo ra khoảng 11,3 tỷ euro thu phí mỗi năm. Trong trường hợp các quốc gia ngoài EU áp dụng định giá carbon nội bộ ở mức 50 euro mỗi tấn, khoản chi phí này sẽ giảm đáng kể xuống còn khoảng 715 triệu euro, tương đương chưa đầy 0,1% tổng giá trị nhập khẩu vào EU. Điều này cho thấy CBAM không phải là rào cản thương mại, mà là đòn bẩy khuyến khích các nền kinh tế bên ngoài chuyển dịch theo hướng giảm phát thải.
Dù từng có lo ngại về khả năng trì hoãn, EU đã khẳng định CBAM sẽ chính thức có hiệu lực từ ngày 1/1/2026. Đây là bước đi thể hiện quyết tâm mạnh mẽ trong việc duy trì tính nhất quán và hiệu quả của các chính sách khí hậu, đồng thời củng cố vị thế đi đầu của EU trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu.
Việc loại bỏ tới 432 triệu giấy phép phát thải mỗi năm đánh dấu bước chuyển mình quan trọng, không chỉ giúp EU tiến gần hơn mục tiêu trung hòa carbon mà còn giải quyết thách thức rò rỉ carbon và đảm bảo công bằng trong cạnh tranh. CBAM, vì thế vừa là công cụ bảo vệ khí hậu, vừa là chiến lược thương mại và công nghiệp, góp phần định hình mô hình phát triển bền vững cho châu Âu và tạo sức lan tỏa toàn cầu.
Cục Biến đổi khí hậu