Mô hình lúa chất lượng cao, phát thải thấp tại Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) bước đầu chứng minh hiệu quả kép: vừa nâng cao giá trị hạt gạo, vừa giảm tác động tiêu cực đến môi trường.
Tại ĐBSCL, việc khai thác đất, nước và sinh vật quá mức trong nhiều năm qua đã khiến môi trường suy giảm, đe dọa trực tiếp sinh kế của hàng triệu nông dân. Trong bối cảnh đó, chuyển đổi sinh thái và phát triển kinh tế tuần hoàn được xem là hướng đi tất yếu, vừa giúp ứng phó với biến đổi khí hậu, vừa tạo nền tảng phát triển bền vững.
Ngày 27/11/2023, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 1490/QĐ-TTg phê duyệt Đề án phát triển bền vững một triệu héc-ta chuyên canh lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng đồng bằng sông Cửu Long. Đề án tập trung vào việc hình thành vùng sản xuất lúa hàng hóa tập trung, ứng dụng tiến bộ khoa học công nghệ và canh tác thông minh. Mục tiêu là nâng cao giá trị gia tăng và sức cạnh tranh của hạt gạo Việt Nam, đồng thời giảm phát thải khí nhà kính, góp phần thực hiện cam kết phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050.
ĐBSCL triển khai mô hình sản xuất lúa chất lượng cao giảm phát thải (Ảnh: Vietnam+)Để đạt được mục tiêu, từ năm 2024, nhiều địa phương trong vùng đã triển khai thí điểm mô hình sản xuất lúa theo hướng giảm phát thải. Kết quả ban đầu cho thấy mô hình này không chỉ giảm chi phí sản xuất mà còn nâng cao năng suất và lợi nhuận cho nông dân. Lượng giống gieo sạ, phân bón hóa học, thuốc bảo vệ thực vật và nước tưới đều được cắt giảm đáng kể, trong khi năng suất lúa tăng từ 2,4-7%.
Bên cạnh đó, nông dân tham gia mô hình có thể thu lợi nhuận cao hơn từ 4 đến 7,6 triệu đồng mỗi héc-ta so với canh tác truyền thống, đồng thời giảm phát thải khí nhà kính trung bình từ 2 - 12 tấn CO₂/ha. Đặc biệt, doanh nghiệp bao tiêu sản phẩm với giá cao hơn thị trường từ 200 đến 300 đồng/kg, giúp người dân yên tâm sản xuất và từng bước hình thành chuỗi giá trị bền vững.
Theo các chuyên gia, tiềm năng phát triển kinh tế tuần hoàn ở ĐBSCL không chỉ gói gọn trong cây lúa mà còn đến từ hệ thống sản xuất nông nghiệp đa dạng của vùng. Đây là khu vực cung cấp phần lớn lúa gạo, trái cây và thủy sản cho cả nước, đồng thời tạo ra lượng phụ phẩm khổng lồ sau thu hoạch và chế biến. Rơm rạ, trấu, bã mía, vỏ trái cây hay bùn thải từ nuôi trồng thủy sản nếu được tận dụng hợp lý sẽ trở thành nguồn nguyên liệu quý giá cho sản xuất năng lượng sinh khối, phân bón hữu cơ hoặc tái chế thành sản phẩm mới có giá trị kinh tế.
ĐBSCL cũng có nguồn phụ phẩm nông nghiệp dồi dào, phù hợp để phát triển kinh tế tuần hoàn (Ảnh: MT&CS)Điều kiện tự nhiên thuận lợi cũng tạo nền tảng cho kinh tế tuần hoàn phát triển. Hệ thống sông ngòi chằng chịt, đất phù sa màu mỡ và khí hậu nhiệt đới không chỉ thích hợp cho sản xuất nông nghiệp mà còn mở ra triển vọng kết hợp với năng lượng tái tạo. Điện mặt trời, điện sinh khối và các giải pháp năng lượng sạch khác có thể được khai thác song song với nông nghiệp, vừa gia tăng giá trị sử dụng đất, vừa giúp giảm áp lực phát thải ra môi trường.
Ngoài ra, sự thay đổi trong nhận thức của cộng đồng và doanh nghiệp địa phương về bảo vệ môi trường ngày càng rõ nét. Nhiều mô hình sản xuất xanh đã được triển khai, bước đầu khẳng định hiệu quả. Chính sự đồng thuận và chủ động tham gia của người dân, hợp tác xã và doanh nghiệp là yếu tố then chốt để thúc đẩy kinh tế tuần hoàn ở ĐBSCL phát triển bền vững, góp phần đưa khu vực này trở thành hình mẫu về nông nghiệp sinh thái trong cả nước.
Theo bà Huỳnh Kim Định - Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Quốc gia, các mô hình sản xuất lúa chất lượng cao, giảm phát thải đã được sơ kết để rút ra bài học thực tiễn và cách làm sáng tạo từ địa phương. Hoạt động này cũng mở ra cơ hội tăng cường hợp tác công – tư, huy động thêm nguồn lực quốc tế nhằm mở rộng quy mô và nâng cao hiệu quả mô hình.
Trong thời gian tới, Trung tâm sẽ tiếp tục giữ vai trò đầu mối về kỹ thuật, tổ chức, thúc đẩy chuyển đổi số và ứng dụng công nghệ thông minh trong quản lý canh tác, đồng thời mở rộng mạng lưới đối tác trong và ngoài nước. Sự đồng hành của các tổ chức quốc tế và nhà tài trợ được kỳ vọng sẽ giúp ĐBSCL từng bước chuyển đổi từ sản xuất truyền thống sang nông nghiệp sinh thái, kinh tế tuần hoàn và phát triển xanh.
Minh Khuê